Tentoonstelling Collage
Door een groene stip [
] op de plattegrond aan te klikken, gaat u naar een andere zaal. U bevindt zich in de zaal met de rode stip[
].
] op de plattegrond aan te klikken, gaat u naar een andere zaal. U bevindt zich in de zaal met de rode stip[].Aan deze thematentoonstelling 2011 nemen de volgende Hengelose (niet allen MHHK-exposanten) kunstenaars deel:
Willemina Bakkenes, Tony Boiso, Jozef de Bot, Onno Dirks, Pier van Dijk, Noud van Galen, Ria Geerdink, Lynne Greenaway, Viktoria Gudnadottir, Erna ter Haar, Gerry Hesselman Bouwhuis, Peter Hoogers, Merit de Jong, Kris Linders, Ricardo Liong-A-Kong, Hiske Loomans-de Sonnaville, Gertie van Nuenen, Otto Oelen, Fra Paalman, Marjo Sleiderink, Tineke van Steijn, Fenneke ten Thij, José Verstappen en Derya Zenginoglu.
Bij deze tentoonstelling heeft voormalig AKI docente Punt Colenbrander de volgende tekst geschreven, die zij op 22 september 2011 in het Twents TechniekMuseum HEIM heeft voorgelezen.
Uitnodiging (pdf, 200kb)
Collage, een eigentijds product
In 1919 zegt een van de eerste en bekendste collagemakers Kurt Schwitters, over zijn eigen werk:
Merz schilderkunst maakt niet alleen gebruik van verf en doek, penseel en palet. Maar van alle voor het oog waarneembare materialen en alle vereiste gereedschappen. Hierbij is het niet van belang of de gebruikte materialen al voor welk doel dan ook geschapen zijn of niet.
En in 1931 geeft hij het volgende commentaar op zijn werkwijze:
Wat wij in onze werken tot uitdrukking brengen is noch idiotie noch een subjectief spel,
maar de uitdrukking van onze tijd, gedicteerd door de tijd zelf. Die tijd doet ons, vrije
kunstenaars, als eerste haar invloed gelden omdat wij het meest gevoelig zijn.
In deze citaten komen twee elementen te voorschijn die in alle vroege collages terug te vinden zijn en van groot belang zijn geweest voor het ontstaan ervan. Ten eerste noemt Schwitters de ruime beschikbaarheid van materiaal, waarbij ook dat wat vanuit het dagelijkse leven gezien waardeloos of afval geworden is weer een functie krijgt. In het latere citaat noemt hij de ‘vrije kunstenaar’, een begrip dat pas in de loop van de 19de eeuw vorm heeft kunnen krijgen. Bij nadere beschouwing zijn beiden inderdaad typisch kenmerken van de moderne tijd.
Eeuwenlang was kunst maken zonder opdracht, dat wil zeggen zonder een financiële garantie of ondersteuning, nauwelijks mogelijk. Maken wat je zelf wilde was niet aan de orde, slechts weinigen waren onafhankelijk. De schilders Gericault en Manet zijn voorbeelden van kunstenaars die een dergelijke vrijheid wel hadden en volledig benutte voor het experiment. Zij beschikten over familiekapitaal of ondersteuning van derden. Het waren echter de moderne technische middelen, zoals industrieel vervaardigde pigmenten, tubes voor de verf en natuurlijk de uitvinding van de fotografie - vaak gebruikt ter ondersteuning van bijvoorbeeld modeltekenen - die de mogelijkheden van de kunstenaar ongekend vergrootten. Kunst maken werd een veel minder kostbaar en tijdrovend handwerk.
Want wat is een collage? Als we de definitie opzoeken in het grootste copy/paste bestand van deze tijd, Wikipedia, komen we de volgende omschrijving tegen:
Een collage is een kunstvorm die gebruik maakt van uitgeknipte stukken papier, die op steviger papier of op schildersdoek geplakt zijn. De gebruikte materialen kunnen zijn knipsels uit kranten (tekst, foto's, advertenties), of foto's, tekeningen, gescheurde stukjes van een mislukte aquarel, etc. Het woord collage komt uit het Frans, van het werkwoord coller, waar het plakken of kleven betekent.
De beschikbaarheid van relatief goedkoop papier, papieren afbeeldingen en textiel komt in de 19de eeuw opgang dankzij de industrialisering, in Engeland begonnen ruwweg rond 1800, Er werd ineens zo veel en goedkoop gemaakt, dat er zonder probleem kon worden ‘afgedankt’. De invloed van massaal geproduceerde goederen op de samenleving is enorm te noemen. Niet alleen verandert het het aanzicht van de wereld ook het denken over het maak proces van dingen verandert. Machines kunnen uit diverse onderdelen worden samengesteld, die op hun beurt, al naar behoefte, op veel verschillende manieren kunnen worden gebruikt, en de onderdelen kunnen in enorme hoeveelheden worden gemaakt. Veel meer dan je direct nodig hebt. Ook de fotografie verandert ons kijken en registreren van de werkelijkheid en levert ons korte tijdsmomenten die we in ons geheugen aan elkaar plakken.
We gaan anders kijken.
Kunsthistorisch is de collage een kunstvorm die bij de nieuwe beeldende kunst van de vroege 20ste eeuw hoort, de avant garde. Inmiddels echter lijkt er een verbluffende hoeveelheid ruimte te zitten in het begrip. We zijn de wereld gaan waarnemen als een verzameling elementen waar we zelf iets nieuws uit kunnen knippen en plakken Een collage is bijvoorbeeld een doe-het-zelf manier geworden voor de thuiskunstenaar. Een fotocollage van je vakantiekiekjes maak je online op de site van de HEMA. Maar ook bekende kunstenaars gebruiken het begrip in deze tijd veel breder. Al lang hoeft een collage niet meer alleen uit papier of op het platte vlak te zijn.
Je zou kunnen zeggen dat Twente een mooi voorbeeld is van het proces van steeds snellere veranderingen en het daarbij horende knip- en plakwerk. Het begon in het derde kwart van de 19de eeuw met een combinatie van goedkope werkkrachten en een vroege vorm van industriële activiteit. Er ontstonden fabrieken in de dorpen en rondom deze fabrieken werden de arbeiderswijken gebouwd. Lekker gemakkelijk dicht bij het werk, iedere fabriek zijn eigen wijkje. De dorpen groeiden in korte tijd uit tot ware industriesteden, één daarvan is Hengelo. Deze ontwikkeling is als een collage van stedenbouw, niet te vergelijken met de organische groei van oude steden als bijvoorbeeld Deventer.
Met de teloorgang van de industrie en de afbraak van de daarvoor gebruikte complexen zag deze stad zichzelf geconfronteerd met grote lege terreinen in het hart. De nieuwe invulling hiervan krijgt planmatig en van overheidswege gestuurd vorm. De locatie waar we nu, voor de opening van deze tentoonstelling zijn, techniekmuseum het HEIM, is een uitvloeisel van deze ontwikkeling. Het gevolg is een verstelde lappendeken van woon, werk en cultuur. Het lijkt bij uitstek het landschap van de samenleving van onze tijd waarin de collage niet alleen als kunstvorm maar ook als sociaal maatschappelijk idee een niet ter discussie staande plaats heeft gekregen.
Punt Colenbrander